ฐานรากชิดเขตที่ดิน ส่ิงที่เจ้าของบ้านหลายคนไม่เข้าใจ

"ทำไม เสาของเสาต้นนั้น ไม่ขึ้นตรงกลางฐานราก? ...มันจะพังมั๊ย?" ผมเจอคำถามของลูกค้าของผมรายหนึ่ง ที่ว่าจ้างผมช่วยต่อเติมบ้านให้ โดยต่อกับบ้านหลังเดิมในที่ดินผืนเดียวกัน.. ผมต้องอธิบายภาษาช่างให้เป็นภาษาที่คนที่ไม่ใช่ช่างให้เข้าใจ ก็ต้องเหนื่อยกันพักใหญ่..

คือธรรมดาแล้ว ฐานรากจะเป็นตัวรับแรงทั้งหมดของตัวอาคารตัวสุดท้ายแล้วถ่ายน้ำหนักทั้งหมดลงสู่ดินอีกที ในกรณีที่เป็นฐานรากแบบไม่มีเสาเข็ม หรือภาษาช่างเขาเรียกว่า "ฐานแผ่" แต่ถ้าฐานรากเสาเข็ม ฐานรากจะถ่ายน้ำหนักลงเสาเข็ม แล้วเสาเข็มจะเป็นตัวถ่ายแรงทั้งหมดลงดินอีกทอดหนึ่ง ซึ่งบ้านของเราจะเป็นฐานรากแบบไหนก็ขึ้นอยู่กับว่า สภาพของดินที่จะปลุกส่ิงก่อสร้างนั้นมีสภพาเป็นอย่างไร ส่วนนี้วิศวกรจะเป็นผู้วิเคราะห์ให้เราเองครับ

โดยส่วนมาก เสาที่ต่อกับฐานรากขึ้นมา จะอยู่ตรงกลางของฐานรากพอดี หรืออยู่ในจุดที่สมมาตรกับฐานราก เพื่อให้การถ่ายน้ำหนักของฐานรากสามารถถ่ายลงดินได้สม่ำเสมอกันทั่วทั้งฐานราก (ซึ่งในความเป็นจริงอาจจะไม่สม่ำเสมอ เพราะอาจจะมีแรงดัด หรือโมเม้นต์ของเสามาด้วย ซึ่งวิศวกรผู้ออกแบบโครงสร้างจะทำการวิเคราะห์ ออกแบบให้เราอยู่แล้ว) แต่ในกรณีที่ตำแหน่งเสาต้องอยู่ตรงแนวชิดเขตที่ดิน มันจะทำให้ไม่สามารถทำให้เสาอยู่ในตำแหน่งกลางของฐานรากได้ ซึ่งในกรณีนี้จะเกิดขึ้นได้บ่อยในกรณีที่มีการต่อเติมบ้านในพื้นทีที่จำกัด (ผมจะพูดเฉพาะบ้านพักอาศัยนะครับ)

ลักษณะการทำคานรั้งหรือ Strap Beam

ดังนั้นส่ิงที่เจ้าของบ้านจะเห็นคือช่างผูกเหล็กเสาไม่ตรงตำแหน่งกลางของฐานราก แล้วจะเกิดความกังวล เรื่องนี้ไม่ใช่เรื่องใหญ่ครับ เพราะเป็นไปได้ในทางวิศวกรรม แต่ไม่ได้หมายความว่า จะตั้งเสาอย่างนั้นแล้วไม่ได้แก้ไขอะไรเลยนะครับ

ส่ิงที่วิศวกรจะทำคือ การทำคานรั้งฐานรากของต้นที่เสาตั้งไม่ถูกตำแหน่ง ไปหากับฐานรากที่อยู่ตรงข้ามกับฐานรากตัวนั้น เพื่อให้เกิดการสมดุลแรงที่กระทำกับฐานรากครับ

คานตัวนี้จะออกแบบมาให้ทำกดฐานรากต้นที่อยู่ชิดแนวเขตที่ดิน ไม่ให้ถูกดินที่อยู่ใต้ฐานราก ดันยกขึ้นมาหรือที่เราเรียกว่า กระดกขึ้นมา ซึ่งหากฐานรากกระดกขึ้นมาได้ จะทำให้เกิดแรงดัดที่ตีนเสา และแรงนี้แหละครับที่จะทำให้เสาต้นชิดแนวเขตที่ดินหักที่ตำแหน่งดังภาพ Sketch ด้านล่างนี้ครับ ซึ่งแน่นอนครับ คานตัวนี้ต้องวิศวกรต้องวิเคาระห์ และออกแบบมาให้สามารถทำอย่างที่ว่าได้ ซึ่งจะคาดคะเนเอาเองไม่ได้ครับ

หากไม่มีคานรั้ง จะทำให้เสาต้นชิดแนวเขตที่ดินหักได้

ดังนั้น ในคำถามที่ว่า "จะพังมั๊ย?" คำตอบก็คือ ถ้าทำให้ถูกต้องตามหลักวิชาช่าง ก็ไม่ต้องห่วงครับ ทำได้ครับ และก็มีคนที่ทำมาแล้วเยอะแยะ แต่ขอให้มีวิศวกรดูแลอย่างใกล้ชิดด้วยนะครับ เพราะเรื่องแบบนี้ จะให้ช่างรับเหมาชาวบ้านทั่วไป กะเกณฑ์เอาเองไม่ได้

อ้อ อีกประการหนึ่งนะครับ ภาพที่ผมลงให้ดูเป็นภาพที่น้ำท่วมเกือบเต็มหลุมฐานราก ในกรณีนี้จะเห็นได้ทั่วไปครับ แต่ต้องกำชับให้ช่างสูบน้ำออกให้แห้งก่อนแล้วค่อยเทคอนกรีตฐานรากนะครับ เพราะน้ำจะทำให้กำลังของคอนกรีตลดลง ถึงแม้ช่างหลายคนบอกว่า ไม่เป็นไร คอนกรีตสามารถแข็งตัวในน้ำได้ ใช่ครับ แต่น้ำจะทำให้สัดส่วนของน้ำและซีเมนต์ มันไม่เป็นไปตามที่วิศวกรออกแบบมา และอีกประการหนึ่ง มันทำงานยากครับ เทคอนกรีตในน้ำ มันไม่สามารถรู้ได้ว่า ระดับเทอยู่ที่ตรงไหน และปาดหน้าปูนไม่ได้ครับ ถึงแม้จะมีช่างบางคน บอกว่าทำได้ แต่อย่าให้ทำเลยครับ เพราะสุดท้าย คุณภาพงานที่เราจะรับมา มันไม่ได้ตามที่วิศวกรเขาต้องการ และเสี่ยงต่อการวิบัติของอาคารของเราด้วยครับ.....